Przyjmuję się, iż wykonanie polecenia pracodawcy, dotyczącego pracy w godzinach nadliczbowych w wymienionych przez ustawę przypadkach, jest obowiązkiem pracownika. Wyjątki dotyczą sytuacji, w których praca w godzinach nadliczbowych mogłaby być sprzeczna z prawem czy też ustaleniami zawartymi w umowie o pracę. Wyłom od powyższej zasady mogą stanowić również nadzwyczajne okoliczności występujące po stronie pracownika, z uwagi na tzw. słuszny interes pracownika.
Zgodnie z obowiązującymi przepisami pracą w godzinach nadliczbowych jest praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, który wynika z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy. Przywilejem pracodawcy jest możliwość zlecenia pracownikowi pracy w godzinach nadliczbowych, jednakże może mieć to miejsce jedynie w ściśle określonych przypadkach. Wśród nich ustawodawca wymienia konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii, a także szczególne potrzeby pracodawcy.
Kiedy można odmówić wykonywania pracy w godzinach nadliczbowych
Za uzasadnioną odmowę pracy w godzinach nadliczbowych, należy z pewnością uznać sytuacje dotyczące niektórych podmiotów, którym zgodnie z ustawą wydać takiego polecenia nie można. Wśród nich należy wymienić między innymi młodocianych i kobiety w ciąży.
Pracownik może także odmówić świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych w przypadku wystąpienia po jego stronie nadzwyczajnych okoliczności uniemożliwiających pracownikowi wykonywanie pracy nadliczbowej. Wówczas pracownik ma obowiązek skonkretyzować te okoliczności, w ten sposób, aby pracodawca mógł dokonać oceny danej sytuacji. W przypadku, gdy podana przez pracownika przyczyna wydaje się być zbyt ogólna, pracodawca ma prawo żądać bardziej szczegółowych wyjaśnień. Zachowanie pracownika odrzucającego takie żądanie, należy potraktować jako nieuzasadnioną odmowę wykonania polecenia służbowego.
Konsekwencje bezzasadnej odmowy świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych
Pracownik odmawiający pracy w godzinach nadliczbowych, z innych niż wymienione powyżej przyczyn, powinien liczyć się z możliwością nałożenia na niego kary porządkowej, w postaci upomnienia lub nagany.
W przypadku, gdyby konsekwencje niewykonania przez pracownika omawianego obowiązku, byłyby szczególnie negatywne dla pracodawcy, możliwym jest również wypowiedzenie umowy o pracę z tej przyczyny.
